Stefano Zamagni, professor economie (Bologna) en voorzitter van de Pauselijke Academie voor Sociale Wetenschappen, sprak onlangs in Loppiano (Firenze) ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de Gemeenschapseconomie (GE). We citeren enkele fragmenten waarin hij de bijdrage van de GE aan de evolutie van het economisch denken toelicht.
gepubliceerd in Nieuwe Stad 2021 – 3
Stefano Zamagni: Toen ik hoorde over de lancering van de gemeenschapseconomie (GE) door Chiara Lubich was ik zeer onder de indruk, bijna geschokt. Economie als wetenschap gebruikt veel woorden zoals rijkdom, inkomen, efficiëntie, productiviteit, billijkheid, maar niet het woord gemeenschap. Ik vroeg mij af: “Hoe is het mogelijk dat iemand zonder economische vorming een dergelijke intellectuele uitdaging kon brengen?” Er moest hier een speciaal charisma achter steken en vandaag weten we dat dit het geval is. Toch bleef ik me afvragen hoe het kon dat een concept als dit in de lange geschiedenis van het economisch denken nooit aan de orde was geweest? Toen ik enkele jaren later het werk van Antonio Genovesi leerde kennen, de grondlegger van de civiele economie (een op het welzijn van de mens gerichte economie, n.v.d.r.), begreep ik de vele verbanden tussen de GE en de civiele economie.
In het begin waren er best veel moeilijkheden voor de GE om begrepen en erkend te worden. In 1994 organiseerde de MEIC (Kerkelijke Beweging voor Cultureel Engagement) seminaries onder voorzitterschap van een beroemde Italiaanse econoom, en twee pas afgestudeerden hadden de durf om het project van de GE voor te stellen. Deze professor commentarieerde: “Dit is onzin, het voldoet niet aan het criterium van rationaliteit.” Ik vroeg hem toen: “Maar voldoet volgens u het gebaar van de barmhartige Samaritaan aan het criterium van rationaliteit? U zit volgens mij vast aan een denkmodel uit uw vorming. De rationaliteit waar u aan denkt, is een instrumentele rationaliteit (een gericht zijn op de meest efficiënte manier om een doel te verwezenlijken, n.v.d.r.), maar er is ook een expressieve rationaliteit (een denken en handelen vanuit waarden, n.v.d.r.). Wie zegt dat instrumentele rationaliteit voorrang heeft op de expressieve? De GE past in het model van de expressieve rationaliteit, want hier wordt een charisma vertaald in de historische werkelijkheid.” Hij begreep het.
De GE zorgde ervoor dat het denken over civiele economie, die in 1753 in Napels is ontstaan, weer opgepakt werd. Vandaag wordt de school van civiele economie geleid door Luigino Bruni. En kijken we ook naar het grote online-evenement in november 2020 rond de ‘Economie van Franciscus’, eigenlijk een combinatie van civiele economie, dat een theoretisch denkmodel is, en de Gemeenschapseconomie. Dit is duidelijk een nieuw gegeven, maar ik ben er zeker van dat het belang ervan vlug duidelijk zal worden.
Tot slot zou ik een woord willen gebruiken dat buiten gebruik geraakte, namelijk ‘conatie’. Het werd 2.400 jaar geleden door Aristoteles bedacht en gaat over de verbinding tussen kennis en actie: kennis moet in dienst moet staan van actie, en actie kan alleen vruchten afwerpen als zij op kennis is gebaseerd. Ik denk dat voor de komende jaren de uitdaging voor de Gemeenschapseconomie erin bestaat het aspect kennis te versterken. Tot nu toe is terecht voorrang gegeven aan actie, aan verwezenlijkingen, maar we moeten ons ervan bewust zijn dat actie voortdurend moet gevoed worden door kennis, anders dreigt ze uiteen te vallen.
De bijdrage van de GE aan het economisch denken als wetenschap is opmerkelijk. Nu kunnen we erover spreken aan onze universiteiten: professor Luigino Bruni leidt aan de Lumsa (Libera Università Maria Assunta) in Rome een doctoraatsprogramma over civiele economie en Gemeenschapseconomie; er is het Universitair Instituut Sophia (Firenze) met een masteropleiding in economie en management, en ook aan andere universiteiten is het niet langer verboden om over de GE te denken en te spreken. Ik vind dit een fantastisch resultaat.
Lorenzo Russo
