Stefano Zamagni, econoom, voorzitter van het Pauselijk Atheneum voor Sociale Wetenschappen, sprak onlangs in Loppiano (Italië) op de manifestatie ter gelegenheid van het “30-jarig bestaan van de Economie van Gemeenschap”. Wij brengen verslag uit van een uittreksel uit zijn toespraak waarin hij de bijdrage van de Economie van Gemeenschap aan de evolutie van het economisch denken belichtte.

“Ik moet bekennen dat toen ik, precies 30 jaar geleden, luisterde naar de toespraak van Chiara Lubich in Brazilië, toen zij het project Economie van Gemeenschap lanceerde, ik zeer onder de indruk was, bijna geschokt. Want economie als wetenschap kent vele woorden: rijkdom, inkomen, efficiëntie, productiviteit, billijkheid, maar niet het woord gemeenschap. En ik vroeg mij af: “Hoe is het mogelijk dat een persoon als Chiara, wier culturele matrix geen opleiding in de economie omvatte, een dergelijke intellectuele uitdaging heeft kunnen aangaan? Er moet een speciaal charisma zijn geweest en vandaag weten we dat dit het geval is. Ik begon na te denken en vroeg mij af: “Maar hoe is het mogelijk dat in de lange geschiedenis van het economisch denken, nooit in de afgelopen eeuwen een concept als dit aan de orde is geweest?”. Enkele jaren later kwam ik in aanraking met het werk van Antonio Genovesi, de grondlegger van de civiele economie, en begreep ik een hele reeks verbanden tussen de economie van de gemeenschap en de civiele economie.

Het is duidelijk dat er in het begin veel moeilijkheden waren voor de Economie van Gemeenschap. Ik herinner mij dat in 1994 in Ostuni (Puglia-Italië) de Meic (Kerkelijke Beweging van Cultureel engagement) tijdens de zomer culturele seminaries organiseerde. Tijdens een presentatie die werd voorgezeten door een beroemde Italiaanse econoom, hadden twee focolarina’s die net waren afgestudeerd het lef om het project van de Economie van Gemeenschap voor te stellen. Deze professor begon met te zeggen: “Het is absurd omdat het niet voldoet aan het criterium van rationaliteit”. Ik was erbij en vroeg hem: “Maar voldoet volgens u het gebaar van de barmhartige Samaritaan aan het criterium van rationaliteit?” Hij was een intelligente man en hij begreep het. Ziet u,” vervolgde ik, “u bent een slaaf van een paradigma, van een manier van denken die voortkomt uit uw studie. De rationaliteit waaraan u denkt is een instrumentele rationaliteit, maar er is ook een expressieve rationaliteit. Wie zei dat instrumentele rationaliteit superieur is aan expressieve rationaliteit? Weet u niet dat de Economie van Gemeenschap past in het model van de expressieve rationaliteit? Waarbij expressief betekent dat een charisma wordt uitgedrukt, want charisma’s moeten worden uitgedrukt en vertaald in de historische werkelijkheid.”

De Economie van Gemeenschap heeft het mogelijk gemaakt deze denktraditie van de civiele economie, die in 1753 in Napels is ontstaan, weer op te pakken. Vandaag denken we aan de economie en de school van de civiele economie die werd voorafgegaan door Luigino Bruni. Maar laten we eens denken aan de laatste grote gebeurtenis, de “Economie van Franciscus”, die niets anders is dan een mengeling tussen de civiele economie – die een paradigma is, dat wil zeggen een visie op de werkelijkheid die vervolgens wordt belichaamd in modellen, in projecten, in verschillende theorieën – en de economie van de gemeenschap. Het is duidelijk dat het evenement nog recent is, maar ik ben er zeker van dat het binnenkort een nieuw seizoen zal hebben.

Chiara Lubich had een vermogen tot intuïtie, begrip en dus vooruitziende blik, zelfs op gebieden waarin zij geen specialist was. In feite is de bijdrage van de economie van de gemeenschap aan de evolutie van het economisch denken als wetenschap opmerkelijk geweest. En vandaag kunnen we erover spreken in onze universiteiten: professor Luigino Bruni leidt een doctoraatsprogramma aan de Lumsa (Libera Università Maria Assunta) in Rome (Italië) over de civiele economie en de Economie van Gemeenschap; hier in Loppiano is er het Sophia Universitair Instituut en in andere universitaire vestigingen is het niet langer verboden om over de Economie van Gemeenschap te spreken. Vanuit mijn oogpunt is dit een geweldig, een zeer geweldig resultaat. (…) ”