het volledige artikel vind je in Nieuwe Stad 2022-3

“De wonden van het lichaam genezen is mijn werk. Ik doe mijn best om de pijn te verzachten. Een van mijn zorgen is echter dat ik niet over de middelen beschik om de wonden van de ziel te helen.” Dat schrijft Pietro Bartolo, de ‘migrantendokter’ van Lampedusa in ‘Lacrime di sale’, in het Nederlands verschenen onder de titel ‘Tranen en troost’, een aangrijpend en prachtig boek. Lampedusa is een klein eiland in de Middellandse Zee, gelegen tussen Sicilië, Malta en Tunesië, dat bekend is om de aanvoer van migranten vanaf de kust van Libië.

[…] Al achtentwintig jaar zorgt Dr. Bartolo voor de vele mensen die op de kade van Lampedusa aanlanden. En hij is erop gebrand hen ‘mensen’ te noemen, ondanks de vele namen die gebruikt worden om hen te beschrijven, zo vertelde hij in 2021: “Inmiddels weten ze niet meer hoe ze genoemd moeten worden: illegale immigranten, migranten, vluchtelingen, economische migranten, klimaatvluchtelingen of zelfs migrantenstromen als waren ze een rivier. In plaats daarvan zijn het gewoon mensen, vrouwen, mannen en kinderen.” Door de uitzonderlijke omstandigheden waarin hij heeft gewerkt, is Dr. Bartolo houder van twee records: het eerste is dat van het aantal patiënten dat hij heeft onderzocht, ongeveer 350.000, en het tweede, eentje waarvoor hij zich erg schaamt, is dat hij het grootste aantal lijkschouwingen ter wereld heeft verricht.

[…] Sinds 2019 is hij lid van het Europees Parlement (in de S&D-Fractie, de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten): “Omdat ik geloof in politiek als een dienst, met een hoofdletter P, het soort politiek dat wordt bedreven met het hart, met passie, eerlijk; en omdat ik geloof dat de Europese politiek die antwoorden moet geven op het migratiefenomeen.”

Het lezen van ‘Tranen en troost’ heeft me diep geraakt. Ik wilde Dr. Bartolo uitnodigen voor een ontmoeting met mijn leerlingen van het Don Bosco-instituut, een technische en beroepsschool in Brussel. Met de leerlingen van het zesde en zevende jaar beroepsonderwijs hebben we samen het boek gelezen en fragmenten van de documentaire ‘Fuocoammare’ bekeken, en een interview voorbereid. Uit hun vele vragen hebben we er een aantal geselecteerd die wij aan Dr. Bartolo hebben toegestuurd: “Is het beter deze mensen in hun eigen land te helpen of hen in Europa een nieuw leven te laten beginnen? Waarom sturen de Europese autoriteiten geen schepen om de migranten op de boten te redden? Je hebt zoveel mensen behandeld, wat heel moedig is, maar als je thuiskomt ben je dan niet ook gewond, geestelijk kapot? Hoe zorg je voor jezelf?”

Die bijeenkomst op 21 mei 2021 was voor een aantal leerlingen het hoogtepunt van het schooljaar. Een niet-gelovige leerling, Stephen, had een vraag gesteld die wegens tijdgebrek niet kon worden beantwoord: “Waar is Gods plaats in al dit onrecht en deze onmenselijkheid? Waar is de God van deze mensen?” In ‘Tranen en troost’ schrijft Pietro Bartolo: “Men heeft mij vaak gevraagd of ik soms niet wankel in mijn geloof in een God die al deze pijn toelaat. God? Wat heeft God ermee te maken? Het zijn de mensen die dit allemaal veroorzaken, niet God. Hebzuchtige, meedogenloze mensen, die alleen in geld en macht geloven. En dan heb ik het niet over degenen die mensenhandel organiseren. Ik heb het over degenen die dit alles mogelijk maken, degenen die de rest van de wereld in armoede willen laten leven, degenen die conflicten aanwakkeren, steunen en financieren. Het probleem is de mens, niet God.”

Ondanks het stilzwijgen van de media, die zich volledig richten op de oorlog in Oekraïne en de pandemie, blijven we toezien hoe mensen hun leven verliezen in de Middellandse Zee bij hun pogingen om Europa te bereiken op gevaarlijke boten. Ik moet aan de verschrikkelijke relevantie denken van de woorden van paus Franciscus tijdens zijn bezoek aan Lampedusa in juli 2013, op zijn eerste reis als paus buiten het Vaticaan: “De cultuur van het welzijn, die ons ertoe brengt aan onszelf te denken, maakt ons ongevoelig voor de kreten van anderen. (…) In deze wereld van globalisering zijn we vervallen in globalisering van onverschilligheid. Wij zijn gewend geraakt aan het lijden van anderen, het gaat ons niet aan, het gaat ons niets aan!”

Aan het eind van de bijeenkomst deed Dr. Bartolo een emotionele oproep aan de jongeren: “Wij moeten de weg van de menselijkheid vinden. We moeten ons hart openen en beseffen dat het om mensen gaat en dat we de mens altijd centraal moeten stellen. Ons baseren op de universele waarden van welkom, broederschap, liefde, respect, eerbiediging van de mensenrechten, eerbiediging van het recht op leven. Omdat het deze waarden zijn die zin geven aan ons leven.”

Na de ontmoeting hebben vele jongeren mij toevertrouwd dat zij het moment van uitwisseling heel intens en vol emotie hadden beleefd, een van die momenten waarop een school haar volle betekenis krijgt als de plaats waar een authentieke educatieve relatie wordt opgebouwd, die verder gaat dan de loutere overdracht van technische kennis.

Valerio Aversano