Dit artikel kan je in zijn geheel lezen in Nieuwe Stad 2021 n°4.

Op 10 oktober 2021 werd door paus Franciscus de synode over ‘synodaliteit’ geopend die zal duren tot oktober 2023.

Geen Geest, geen synode

Een bisschoppensynode is een overlegorgaan, enerzijds tussen de paus en de bisschoppen, en anderzijds tussen de bisschoppen onderling, waarbij met uitgenodigde specialisten gediscussieerd kan worden over belangrijke zaken die de gehele wereldkerk aangaan. Een bisschoppensynode dient de collegialiteit met de paus en tussen de bisschoppen onderling te bevorderen zoals gewenst door het Tweede Vaticaans Concilie.

Een synode vindt normaal plaats in het Vaticaan en duurt een beperkte tijd. Deze synode duurt twee jaar en alle katholieken wereldwijd zijn erin betrokken, wat nooit eerder is gebeurd. Het is een proces dat verloopt in samenspraak met de lokale bisschoppen die op hun beurt de gelovigen van hun bisdom raadplegen. Volgens insiders is deze synode de belangrijkste gebeurtenis in de katholieke kerk sinds het Tweede Vaticaans Concilie.

In zijn toespraak van 9 oktober, tijdens het voorbereidende ‘moment van reflectie’, noemde paus Franciscus het thema om samen mee op weg te gaan: “Voor een synodale Kerk: gemeenschap, participatie en missie”. Hij zei daarbij: “Ik herhaal dat de synode geen parlement is, dat de synode geen overzicht van meningen is. De synode is een kerkelijk moment, en de hoofdrolspeler van de synode is de Heilige Geest. Als er geen Geest is, zal er geen synode zijn.”

Met deze synode heeft de paus een duidelijk doel voor ogen: structureel toewerken naar een synodale Kerk, een open plaats waar iedereen zich thuis voelt en kan meedoen. De synode biedt ons dus de gelegenheid om een luisterende Kerk te worden.

Kerk van nabijheid

“[…] Laten we altijd terugkeren naar Gods stijl: nabijheid, mededogen en tederheid. […] En dit doen we niet alleen met woorden, maar met aanwezigheid, zodat er grotere vriendschapsbanden ontstaan met de samenleving en de wereld: een Kerk die zich niet afscheidt van het leven, maar zich ontfermt over de broosheid en armoede van onze tijd, die wonden heelt en getroffen harten geneest met de balsem van God. (…) De Heilige Geest is Degene die ons leidt waar God wil dat we heengaan, en niet waarheen onze persoonlijke ideeën en smaak ons zouden leiden. En dit is de uitdaging: een Kerk die openstaat voor de nieuwheid die God haar wil suggereren.”

Werkwoorden

Tijdens de openingsviering van 10 oktober, waar ook enkele vertegenwoordigers van diverse bewegingen aanwezig waren, noemde paus Franciscus enkele ‘werk-woorden’.

Ontmoeting. Het Evangelie is bezaaid met ontmoetingen met Christus die opbeuren en helen. […] Ook wij, als we aan deze tocht beginnen, zijn geroepen om experts te worden in de kunst van ontmoeting. […]. Elke ontmoeting – dat weten we – vereist openheid, moed, bereidheid om ons te laten uitdagen door het gezicht en de geschiedenis van de ander. Vaak is dit de manier waarop God ons de te volgen wegen toont, ons uit onze vermoeide gewoonten haalt. Alles verandert wanneer wij in staat zijn tot ware ontmoetingen met Hem en met elkaar.

Het tweede werkwoord is luisteren. Een echte ontmoeting komt alleen door te luisteren. Als we luisteren met ons hart, gebeurt het volgende: de ander voelt zich welkom, niet geoordeeld, vrij om zijn of haar eigen ervaring en spirituele reis te vertellen.

Laten we ons in deze synodale route oprecht afvragen: hoe luisteren wij? Hoe is het ‘horen’ van ons hart? Laten wij toe dat mensen zich uiten, dat zij meewandelen in geloof, ook al hebben zij moeilijke levenspaden, dat zij bijdragen aan het leven van de gemeenschap zonder gehinderd, afgewezen of veroordeeld te worden? […] laten wij niet verblind worden door onze zekerheden. Zekerheden sluiten ons vaak af. Laten we luisteren.

Ten slotte, onderscheiding. Elkaar ontmoeten en naar elkaar luisteren zijn geen doel op zich om de dingen daarna te laten zoals ze zijn. Integendeel, wanneer wij de dialoog aangaan, stellen wij onszelf in vraag, gaan wij op weg, en uiteindelijk zijn wij niet meer dezelfde als vroeger, wij zijn veranderd.

Op 17 oktober werd de synode wereldwijd geopend op het niveau van de lokale kerk. Kardinaal De Kesel zei bij die gelegenheid: “Synodaal betekent: samen wandelen. Het is net het tegenovergestelde van klerikaal. Dit was al de intuïtie en de vaste wil van het Tweede Vaticaans Concilie. […] Het gaat uitdrukkelijk over de toekomst van de Kerk in de context van onze geseculariseerde cultuur. Dit is waar paus Franciscus naar streeft: een synodale, niet-klerikale Kerk. Hij is er diep van overtuigd dat dit is wat God wil voor zijn Kerk in het derde millennium.”

Voorrang geven aan broederlijke liefde

Daarmee is de eerste etappe, van oktober 2021 tot april 2022, geopend: de etappe van het luisteren. De tweede etappe, van september 2022 tot maart 2023, is de etappe van de dialoog tussen de lokale kerken van eenzelfde werelddeel, op basis van het ‘Instrumentum laboris’ (het werkdocument). Deze dialoog wordt voortgezet tot oktober 2023 en afgesloten met de gewone algemene vergadering van de bisschoppensynode. Daarna komt de etappe van de toepassing, en gaat het gesprek weer verder op het niveau van de lokale kerk.

Ook de Focolarebeweging is gevraagd bij te dragen aan dit synodaal proces, door een officieel verzoek aan haar presidente Margaret Karram. Over synodaliteit, samen op weg gaan, zei zij onlangs het volgende: “De dimensie van synodaliteit heeft de ervaring van de Beweging gekenmerkt vanaf haar ontstaan. Leven als een mystiek Lichaam, leven met Jezus in ons midden. Synodaliteit, ‘samen op weg zijn’, dat is precies wat ik voelde op het moment van mijn verkiezing: de nieuwe etappe die begon, moest voor ons allen, leden en adherenten van de Beweging in de wereld, een voortdurend ‘samen op weg zijn’ inhouden! Chiara hechtte hier veel belang aan. Al in het begin van de jaren ’80 riep ze iedereen daartoe op, ze noemde het ‘samen op weg gaan’ vanuit onze spiritualiteit van gemeenschap: onze ‘heilige reis’. (…) De kern van onze spiritualiteit is de wereld een model aanbieden van leven als broers en zusters, maar dan op universeel niveau. Het ligt mij heel na aan het hart om in het bestuur van de Beweging de ervaring van ‘synodaliteit’ te leven, dat wil zeggen alles te doen in een geest van luisteren, en in de intermenselijke relaties voorrang geven aan die broederlijke liefde van waarheid en naastenliefde, die iedereen tot zijn recht laat komen.”

Ton Jongstra